MUNCUL KEMBALI (429) - KEMASKINI DENGAN PEMBETULAN EJAAN

Nota: tulisan ini dihantar ke majalah DEWAN BAHASA

Loghat Kelantan ada keramatnya
oleh
RAMLI ABDUL HALIM
meli_industry@yahoo.co.uk

LOGHAT Kelantan adalah merupakan antara Bahasa Melayu lisan yang digunakan oleh masyarakat di negeri Kelantan.

Ia bukan sahaja dipertururkan oleh orang Melayu Kelantan tetapi juga oleh Cina Kampung, India Kelahiran Kelantan dan orang Siam.

Walaupun di mana anak Kelantan berada, agak sukar bagi mengikis loghat atau 'bahasa budu' mereka bila bercakap.

Pelakun dan pengarah drama tv, T.S .Jeffry yang berasal dari Tendong, Pasir Mas adalah contoh Cina Kampung/Cina kelahiran Kelantan yang menguasai loghat Kelantan seperti Melayu Kelantan.

Dalam berbahasa Inggeris pun akan ada lidah Kelantan dan mudah untuk orang Malaysia tahu bahawa yang dilawan bercakap dalam bahasa Inggeris itu adalah orang Kelantan.

Loghat Kelantan juga dituturkan di Besut dan Pulau Perhentian Terengganu di samping turut ditutur di beberapa dearah di Kedah seperti Baling, Sik dan Padang Terap.

Malah orang Melayu/Thai Muslim Selatan Thai, Melayu Champa dan orang Acheh juga hampir sama loghat mereka dengan loghat Kelantan.

Tidak ada catatan sejarah yang menunjukkan ianya bermula tetapi ia pastinya pecah-pecir kepada Bahasa Melayu yang mula dituturkan sejak lebih 1,000 tahun yang lampau.

Kerana itulah ada persamaan sebutan dan maksud bagi orang Meayu bukan sahaja di luar Kelantan tetapi juga di luar Malaysia.

Bagi gantinama pertama 'ambo' dalam loghat Kelantan bagi 'saya/aku' turut menjadi ganti nama pertama bagi orang Acheh manakala 'demo' pula bagi ganti nama kedua 'awak'.

Ganti nama 'ambo' boleh bertukar kepada 'diri' atau 'kami' untuk ganti nama pertama 'saya/aku' bila penuturnya dalam keadaan marah dan bagi menunjukkan penuturnya tidak rasa gerun atau takut kepada regu lawan bercakap.

'Sekepeng' juga menjadi sebutan yang sama makna bagi loghat Kelantan dan orang Acheh yang merujuk kepada 'sen'.

Loghat Kelantan dan bahasa orang Acheh juga berkongsi sebutan dan sama makna bagi perkataan 'pitih' yang merujuk kepada 'wang'.

Pengaruh penjajahan juga menjadikan dalam loghat Kelantan ada bahasa import dan saduran, terutama bahasa Inggeris.

Umpamanya 'gustan' bagi 'go stand' atau 'undur', 'gohed' bagi 'go head' atau 'ke depan', lazimnya dikaitkan dengan kenderaan.

'Postopis' bagi 'post office' atau 'pejabat pos','merket/nneket' bagi 'market' atau 'pasar' dan lebih lazim disebut 'supermarket' bagi 'pasar raya'.

'Ebo' bagi 'hand ball' atau 'terkena tangan' merujuk kepada permianan bola, 'kona' bagi 'coner' atau 'membelok', 'eding' bagi 'heading' atau 'tandukan', 'lah' bagi 'last' atau 'akhir/penghujung'.

'Pojek/pozek' bagi 'deposit', 'suwih' bagi 'swicth' , 'istek' bagi 'estate' , 'nneja' bagi 'manager' , 'luh' bagi 'loose' dan banyak lagi.

Ada Bahasa Melayu standard yang bila disebut memberi makna lucah dan tidak sopan bagi loghat Kelantan.

Umpama 'bela' bagi 'pelihara'. 'Bela' dalam loghat Kelantan bermakna 'jimak', 'kopek' memberi makna 'payu dara/buah dada wanita', 'bujang' bermakna 'janda' atau 'pelacur', 'burit/buritan' memberi makna alat kelamin wanita.

Semasa berkunjung ke Kelantan, mereka dari keluar Kelantan hendaklah mengelak dari menggunakan perkataan-perkataan berkenaan supaya tidak dianggap 'tak reti baso' atau kurang sopan/kurang ajar.

Makna yang seerti dengan 'kopek' bagi loghat Kelantan ialah 'koyok' , yakni 'kupas' seperti kupas kulit limau dan sebagainya manakala bagi wanita yang belum kahwin/anak dara pula panggil 'anak mudo'.

Tidak ada ada panggilan khusus untuk lelaki yang belum berkahwin atau yang menduda.
Loghat Kelantan juga banyak meringkaskan perkataan. Misalnya 'dok' bagi 'tidak', atau 'bukan', 'dok eh' bagi menolak tuduhan, 'gi' bagi 'pergi', 'nga' bagi 'dengan', 'tok leh' bagi' 'tak/tidak boleh' , 'tok gi' bagi 'tak pergi' dan sebagainya.

Ada juga loghat Kelantan yang tidak ada langsung dalam bahasa Melayu standard seperti 'gon' yang bermaksud 'sewel', 'ngo' bagi yang bermaksud tidak berapa cerdik, 'bada lahun' bagi yang berperangai macam lembu kenyang/bangang.

'Gelenyar' bagi wanita yang mengada-ngata atau lelaki yang suka kacau wanita, 'gatal bian/gatal puki' bagi wanita gatal, 'kerotok' bagi rambut yang terlalu kerinting. Satu lagi perkataan seakan 'gelenyar' adalah 'geletah' dan hanya khusus untuk orang perempuan, terutama yang masih anak dara.

'Parok' bagi 'teruk', 'cepuah/kelanghin' bagi 'tidak kemas', 'dopot' bagi 'pendek', 'pandak' bagi 'pendek', 'pandak kketihk' bagi 'pendek benar', 'tupo gelebek' bagi 'tumpul benar', 'setetet' bagi 'sedikit sangat', 'ddarat' bagi kampung dan macam-macam lagi.

'Ddarat' lazimnya digunakan bagi mereka yang duduk di bandar atau pekan teapi berasal dari kampung.

Loghat Kelantan juga menggunakan sabdu untuk ringkaskan perkataan, misalnya 'mmano/nak gi mano?' bagi maksud pertanyaan nak ke mana, 'kkedai?" bagi pertanyaan nak ke kedai ke?

Ianya akan jadi jawapan bagi sesuatu pertanyaan pula. Misalnya 'bbaroh' bagi jawatan ke baruh untuk pertanyaan nak ke mana dan 'kkedai' bagi jawapan nak ke kedai.

'Ssajo' bagi hanya duduk-duduk sahaja tanpa buat apa-apa/lepak bagi jawapan kepada pertanyaan sedang buat apa atau 'ddarat' bagi jawapan balik kampung bagi pertanyaan hendak ke mana, 'dok ssorang' bagi jawapan belum kahwin kalau ditanya sudah kahwin ke belum, 'dok ssajo' bagi belum bekerja.

Loghat Kelantan juga banyak menggunakan bahasa berganda bagi menunjukkan sangat, misalnya 'kelat kacu' bagi 'kelat sangat', 'pahit lepan' bagi 'pahit sangat', 'masan reban/masan pprurit' bagi 'masam benar', 'merah meran/merah menyela' bagi 'merah benar', 'tawa ebe' bagi 'tawar benar'.

'Manis lletin' bagi 'manis benar', 'masin pperat' bagi 'masin benar', 'putih suih/putih luih/putih jelepok' bagi 'putih benar', 'biru ketu' bagi 'biru benar', 'kuning ddehen' bagi 'kuning benar'.

'Iija pekok' bagi 'hijau benar',' 'hitam llengit/hitam legan/hitam macam patat kuali' bagi 'hitam benar', 'kelabu katu' bagi 'kelabu sangat/tidak jelas', 'maha mace bedil' bagi 'mahal sangat', 'pandak/pendek kketih' bagi 'pendek sangat','tinggi llayur/kurus llayur' bagi 'tinggi sangat/kurus sangat'.

'Busuk kohong/busuk pahit' bagi 'busuk sangat', 'uduh kopeng' bagi 'hodoh sangat', 'comel lloten' bagi 'cantik sangat', 'kenye bboyih' bagi 'kenyang benar', 'gemut gedebot' bagi 'gemuk benar'.

'Sat Ggoba' bagi 'jangan bimbang', 'dan kawe adat gat' bagi 'bila saya sanggup buat', 'sat dok gege' bagi 'jangan sibuk', 'gocoh' bagi 'tumbuk', 'tenyar' bagi 'tendang', 'kadas' bagi 'bantah/halang'.

'Cendih/doge' bagi 'tendang ke arah belakang', 'nnakut' bagi 'penakut', 'nnakut ebe/nnakut banga/nnakut apas' bagi 'penakut benar', 'tak lekat unjat' bagi 'tak lekat ikrar/tak tak boleh pegang janji', 'pelawok banga/belawok' bagi 'bohong/tak tepat janji'.

'Nyaknyo' bagi 'kesian/niaya', 'gaduh/lorat' bagi 'sibuk', 'ggaduh' bagi 'terlalu cepat/tak menyempat', 'bbaloh' bagi 'bergaduh', 'ddebe' bagi 'berani', 'gedebe' bagi 'samseng', 'bbekwoh' bagi 'kenduri'.'

'Tahok/tohok' bagi 'buang', 'petkong' bagi 'lontar', 'rukah' bagi 'panjat', 'ungga' bagi 'berlari', 'cuwoh' bagi 'curah', 'tujah' bagi 'terjah', 'rohok' bagi 'payah', 'getek/etek' bagi 'juga/lagi', 'tepoh' bagi 'langgar', 'tubik' bagi 'keluar', 'pong' bagi 'ampu', 'genyih' bagi 'tenyih', 'berolok' bagi 'berombak kecil'.

'Rokrak' bagi merujuk kepada lelaki dan wanita jenis kurang bermoral, 'rutrit' bagi rasa tidak selesa, 'bbulu' bagi 'berbulu', 'jilah' bagi 'cerah/terang/jelas', 'tak pina' bagi 'tak jelas', 'tok rok/tok cekat' bagi 'tak larat/letih', 'cedas' bagi laju/pantas', 'tak lapar peda' bagi 'tak pelahap'.

'Bah batu/tankedaroh/ranggoh/sumbat peda' bagi 'makan secara gelojoh', 'jjela' bagi 'pelahap', 'betok peda' bagi 'kenyang'. 'mmedda' bagi 'berak/kentut', 'olik' bagi 'mengelecek.

'Dekpon/dokpon' bagi 'kalau ya pun/kalau dah macam tu', 'kuca haya/kkaca bara' bagi 'tidak tersusun', 'kuca/kaca ganyoh' bagi 'tergesa-gesa', 'cas ligat' bagi 'cergas/cekap', 'mmuta ligat' bagi 'berpusing dengan kuat/ligat', 'selu selan/tebulas' bagi 'gelojoh/gopoh/gelabah', 'sokmo' bagi 'selalu/lazim', 'gomo' bagi 'lakukan dalam keadaan apa sekali pun'.

'Ketcuk' bagi 'terhinjut-hinjut', 'reyok' bagi 'condong', 'nnetin' bagi 'melambung', 'bbera' bagi 'terburai', 'cebok' bagi 'cedok', 'celabak' bagi 'jatuh dengan banyak,umpama buku jatuh dari atas rak', 'menonggeng nyior' bagi 'jatuh menonggeng', 'bok' bagi 'gemuk' , 'mononye' bagi 'memek muka menanggung malu dengan hidung tercengek-tercengek menahan bau yang tidak selesa', 'menganyin' bagi 'mengejek'.

Bagi buah pula, loghat Kelantan menyebut 'topoh' bagi 'epal', 'jabit/zabit' bagi buah 'anggur', 'moktan' bagi 'rambutan', 'duyan' bagi 'durian', 'macan' bagi 'bacang', 'sseto' bagi 'manggis'.

Bagi binatang, loghat Kelantan panggil 'kuba' bagi 'kerbau', 'bbiri' bagi 'kambing biri-biri/bebiri', 'aso' bagi 'angsa' , 'anyin' bagi 'anjing' manakala ikan pula disebut 'ikan ayo' bagi ikan 'tongkol' 'ikan keghone' bagi 'ikan senangi',

Untuk botol, loghat Kelantan sebut 'jebo', 'gadan/badan' bagi 'nyiru', 'gurah' bagi 'guli', 'bbidas' bagi 'lastik'. 'Bbidas' juga dirujuk kepada 'anjalan', 'sike' bagi seriau', 'serban' bagi 'kebas', 'tok leh nok ok' bagi 'tak boleh nak tahan', 'beraso/ado ra' bagi 'nak/beringinan yang tidak boleh ditahan-tahan', 'tak leh tebeng' bagi 'tak boleh tahan rasa geram'.

'Cocoh jilat' bagi 'tidak bersungguh/tidak istoqamah/tidak tetap pendiri an', Bbobe/celebe/mengepek' bagi 'membebel', 'senyat kotel' bagi 'diam membisu', 'gege' bagi 'bising/kalut','kekan' bagi 'kangkang', 'jakoh' bagi 'jangkah/langkah', 'gendo' bagi membonceng atau membawa anak kecil dengan meletak atas belakang dan berpaut pada tengkok, 'buwi' bagi 'beri', 'kelik' bagi 'balik'.

Dalam loghat Kelantan ada perkataan walaupun bunyi kasar yang boleh menjadikan tanda mesra dan boleh jadi suatu herdikkan jika penuturnya dalam keadaan marah.

Mislanya 'cis menatang ni idup lagi, bila nak mampus nyo' atau 'Cis engakau, hidup lagi rupanya, bila nak mati' yang diungkap oleh seorang rakan paling akrab terhadap rakan yang lama tidak dijumpai. Ianya adalah suatu gurauan tanda mesra.

Tetapi kalau diucapkan kepada orang yang belum dikenal, yang baru kenal atau lama kenal tetapi tidak mesra, ianya boleh robok (bengkak/pecah) muka kena gocoh dan dianggap ungkapan kurang ajar.

Bila marah akan dikata: 'cis menatang ni ' atau mu ni 'baso cis'.

Ganti nama orang pertama 'aku' dan gantinama orang kedua 'mu' bagi yang belum kenal adalah dianggap kurang sopan dan kurang ajar. Gantinama yang paling sesuai bagi 'aku' adalah 'kawe' dan 'mu' pula 'demo' kalau usia sebaya.

Kalau yang dilawan bercakap usianya lebih tua, adalah dianggap sopan kalau 'aku' diganti dengan 'ambo' atau 'kite' manakala bagi 'mu' diganti dengan 'abe' kalau ianya lelaki dan 'kakwan' kalau ianya perempuan, 'budak awe' bagi budak lelaki dan 'budak mek' bagi perempuan.

Bagi yang berketurunan 'Wan', 'Nik', 'Tuan', 'Tengku', 'Ku' atau 'Haji' adalah dianggap tahu adat dan beradat kalau 'mu' diganti dengan 'wan' bagi yang berketurunan 'Wan', 'paknik/nik' bagi yang berketurunan 'Nik', 'ku' bagi yang berkerurunan 'Tengku/Ku', 'tuan' bagi yang berketurunan 'Tuan' dan 'aji' bagi yang sudah naik haji.

Bagi bagi ganti nama 'aku' bila bercakap dengan yang berketurunan Wan dan Tuan dan dengan yang sudah naik haji ialah 'ambo' manakala bagi dengan yang berketurunan Nik, Tengku dan Ku menggunakan 'tteku' dan dianggap lebih beradat dan tahun adat kalau gantinama 'aku' diganti dengan 'patik' bila bercakap dengan dengan mereka yang beketurunan Tengku atau Ku, lebih-lebih lagi kalau yang masih lagi pada label kerabat begelar.

Dalam pada itu loghat Kelntan sendiri ada perbezaan sebutan antara daerah-daerah tertentu. Ada sesetengah daerah sebutan bagi perkataan yang berakhir dengan 'an','am','ang' akan disebut dengan 'e' dan 'o'. Misalnya 'ike' bagi 'ikan', 'kace' bagi 'kacang', 'ude' bagi 'udang', 'tero' bagi 'terung', 'buro' bagi 'burung' yang mana sebutan keluar di hujung lidah.

Sebutan jenis ini menjadi bunyi sebutan bagi penduduk jajahan Kota Bharu, paling khusus di sekitar Kampung Beta, Kedai Piah, Kemubu dan Kubang Gendang sebelah Jajahan Pasir Mas yang dipisahkan oleh Sungai dengan kemubu.

Bagi membezakan orang asal bandar Kota Bharu atau di pinggir bandar atau yang asaldari derah-daerah lain, lazimnya orang bandar asal akan jawab 'periksa eh' bagi jawapan kepada 'tidak tahu' terhadap apa yang ditanya.

Manakala ada pula penduduk setengah kawasan/daerah akan akhirkan sebutan dengan 'n' perkataan-perkataan yang berakhir dengan 'an', 'am', 'ang' manakala yang berakhir dengan 'n' bertukar 'a' .

Misalnya 'oran' bagi 'orang', 'garan' bagi 'garam', 'teghun' bagi 'terung', 'denga' bagi 'dengan'. Sebutan jenis ini menjadi sebutan bagi mereka di Jajahan Pasir Mas dengan sebutan keluar dari lelangit dan huru 'r' akan berbunyi 'gh' atau 'ra' bertukar jadi 'ghing'.

Di samping itu ada juga penutur di sesetengah kawasan menyebut sesuatu perkataan yang berakhir dengan 'an' dan 'am' degnan 'ng', seakan loghat Terengganu. Misalnya 'garang' bagi 'garam', 'ikang' bagi 'ikan', 'dalang' bagi 'dalam'.

Sebutan jenis ini menjadi sebutan sebahagian dari penduduk di Jajahan Pasir Putih, Kampung Rasal (Tok Uban, Pasir Mas) dan penduduk asal di Kawasan Selatan Kelantan terutama yang bersempadan dengan Pahang.

Dalam pada itu kebanyakan dalam loghat Kelantan akan hilang huruf 'h' dalam sesuatu perkataan dan' huruf 'r' akan betukar 'w'. Misalnya 'taun' bagi 'tahun', 'tau' bagi 'tahun', 'buwi' bagi 'beri' manakala perkataan yang berakhir dengan 'a' betukar dengan huruf 'o'.

Misalnya 'muko' bagi 'muka','suko' bagi 'suka', 'ngango' bagi 'nganga', 'buto' bagi', buta','kero' bagi 'kera', 'kereto' bagi 'kereta', 'jalo' bagi 'jala' dan sebagainya.

Yang jelas loghat Kelantan ada keramatnya kerana walaupun di mana orang Kelantan berada, mereka akan mesra dan semangat kedaerahan bagi orang Kelantan sangat tebal.

Kalau berjumpa di Kuala Lumpur, malah di London atau di mana-mana sahaja, orang Kelantan akan cepat dapat mengesan asal usul rakan senegeri melalui loghatnya dan mereka akan cepat mesra.

Biar pun semasa di negeri sendiri mungkin seseorang itu berbalah atau antara satu kampung dengan satu kampung orangnya saling bagi 'penampar tawar' antara satu sama lain, tetapi bila di luar Kelantan dan didapati rakan senegeri berbalah, mereka akan berpihak kepada orang senegeri.